Historia

Muzeum Stanisława Staszica w Pile powstało w 1951 roku jako muzeum biograficzne w wyniku starań ludzi skupionych w Komitecie Odbudowy Domu Stanisława Staszica (1947– 1951). Organizatorem było Muzeum Narodowe w Poznaniu – w ówczesnej strukturze polskiego muzealnictwa instytucja nadrzędna w stosunku do placówek terenowych w dawnym województwie poznańskim.

Początki Muzeum

Uroczystość otwarcia muzeum miała miejsce w dniu 21 stycznia 1951 roku. Nie zachował się akt powołania muzeum ani pierwotny statut. Brak również miejscowej dokumentacji urzędowej związanej z powołaniem tej instytucji. Ówczesne przekazy jako głównych organizatorów wymieniają pracowników Muzeum Narodowego w Poznaniu – dyrektora Kazimierza Malinowskiego oraz Joannę Eckhardt. W swoim założeniu miała to być placówka monograficzno-biograficzna. Przygotowana stała ekspozycja (generalnie o charakterze oświatowym, choć niepozbawiona oryginalnych obiektów) pokazywała życie i działalność Staszica. Do jesieni 1953 roku w muzeum był zatrudniony tylko woźny.

Działalność podstawowa była realizowana przez Społeczny Komitet Opieki nad Domkiem Staszica, który powstał w grudniu 1951 roku na bazie rozwiązanego wtedy Komitetu Odbudowy Domu Staszica (oboma komitetami kierował Kazimierz Czerwiński, nauczyciel i działacz społeczny). Dopiero 1 października 1953 roku stanowisko kierownika muzeum objął geochemik dr Ludwik Łakomy. Po dwóch latach zastąpiła go na tym stanowisku mgr Stefania Porbadnik, historyk sztuki, która przez następne trzydzieści lat kierowała tą instytucją.

Muzeum pod zarządem MN w Poznaniu

Pilskie muzeum pozostawało pod zarządem Muzeum Narodowego w Poznaniu do 1957 roku. W wyniku podjętej wtedy reorganizacji muzeów w Polsce Muzeum Staszica przeszło pod zarząd Miejskiej Rady Narodowej w Pile (od stycznia 1958). W tym drugim okresie działalności muzeum powoli zmieniało swój charakter, stając się z czasem muzeum regionalnym, gromadzącym zbiory z zakresu historii, sztuki, archeologii i przyrody regionu. Ten stan organizacyjny utrzymał się do reformy administracyjnej w roku 1975, która wprowadziła kolejne zmiany w strukturze muzeów. W miastach, które uzyskały status miast wojewódzkich, dawne muzea regionalne zostały automatycznie muzeami okręgowymi, sprawującymi funkcje zarządcze w stosunku do placówek muzealnych w terenie.

W konsekwencji Muzeum Staszica zostało przekształcone w Muzeum Okręgowe im. Stanisława Staszica, któremu podlegały muzea w Trzciance, Złotowie, Rogoźnie, Wałczu, Mirosławcu, skansen w Osieku i kilka mniejszych placówek. W tak rozbudowanej strukturze muzeum staszicowskie funkcjonowało jako dział biograficzny Muzeum Okręgowego, którego siedzibą pozostawał dawny dom Staszica. W tym niewielkim budynku funkcjonowało wtedy wielodziałowe muzeum i jego pracownie, zaplecze administracyjne, stała ekspozycja staszicowska i wystawy czasowe. Dopiero w 1981 roku Muzeum Okręgowe otrzymało dla swoich potrzeb obszerniejszy budynek w Parku Miejskim im. Stanisława Staszica, dzięki czemu budynek dawnego domu Staszica wrócił do swojej pierwotnej funkcji muzeum biograficznego, choć w jego suterenie Muzeum Okręgowe nadal organizowało różnotematyczne wystawy czasowe.

Ostatnie zmiany organizacyjne

Zapoczątkowała ustawa o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego z 1984 roku. Na mocy jej postanowień muzea regionalne podporządkowano właściwym organom administracji państwowej i samorządu terytorialnego. Od stycznia roku 1985 były w Pile trzy samodzielne muzea: Muzeum Okręgowe im. S. Staszica oraz wyłączone z jego struktury Muzeum Stanisława Staszica i Muzeum Wyzwolenia Miasta Piły (to ostatnie zlikwidowano w 1992). Bezpośredni nadzór nad Muzeum Staszica sprawował odtąd Prezydent Miasta Piły. Dyrektorem został wtedy historyk Józef Olejniczak. Ten stan utrzymał się po reformie samorządowej z 1999 roku, kiedy Muzeum Staszica zostało skomunalizowane i stało się jednostką organizacyjną Gminy Piła.